Kruna lan Lengkara
A.
Aksara
1. Aksara Suara : a, i, u, e, o, e
2. Aksara Wianjana :
h,n,c,r,k,d,t,s,w,l,m,g,b,ng,p,j,y,ny
B.
Wanda (suku kata) bagian kruna sane tan dados palasang.
C. Kruna
1.
Kruna Lingga ( kata dasar) inggih punika kruna sane durung polih pangangge kruna
(pangater, pangiring, seselan). Kruna lingga kaparakang dados lalima inggih
punika:
1) Kruna lingga awanda/a kecap : tuh, buk, mas, luh,
don nyuh
2) Kruna lingga kalih wanda : meja, jani, putih,
kedas, buku
3) Kruna lingga tigang wanda : bendera, keladi,
cempaka, sepeda
4) Kruna lingga petang wanda : liligundi, kalimayah,
celebingkah
5) Kruna lingga limang wanda : katimumulan,
katiwawalan
2.
Kruna Tiron ( Kata Brimbuhan) inggih
punika kruna sane sampun polih wewehan, panganggekruna. Kruna tiron kaparakang
dados petang bagian inggih punika :
1) Mapangater : aukud, majalan, kajagur, matulung
2) Mapangiring : tulisan, jagura, kuangin, tulungin
3) Polih seselan : (in, um, el, er)\
Conto : seselan in :
iring + in = iniring, tulis + in = tinulis
Seselan um : sasat +
um = sumasat, rasa + um = rumasa
Seselan el : tapak +
el = telapak, bongsong + el = blongsong
Seselan er : gudug +
er = grudug, bengbeng + er = brengbeng
4) Polih wewehan gabung : pangorengan, palantangin, pangipian,
makresekan, magrudugan.
Kruna Polah inggih punika kruna sane polih
pangater anusuara (ny,m,n,ng). Conto : anusuara nya: sampat + ny = nyampat
Anusuara m : bading +
m = mading, anusuara n : tundik + n = nundik
Anusuara ng : garap +
ng = ngarap.
3.
Kruna dwi lingga (Kata Ulang) inggih punika kruna sane kekaping kalihang.
1) Dwi Sama Lingga inggih punika kruna sane kaucapang
apisan sampun madue arti, yening kakaping kalihang madue arti sane pateh. Upami
: bajang-bajang, putih-putih, gede-gede.
2) Dwi Samatra
Lingga inggih punika kruna sane kakaping kalihang nanging vocal sane ungkuran
mabinayan. Upami : tolah-tolih, sledat-sledet, singgak-singguk, kutal-kutil.
3) Dwi Maya Lingga inggih punika kruna sane kaucapang
apisan nenten madue arti, yening kakaping kalihang wau madue arti. Upami : kunang-kunang,
omang-omang, katang-katang, kawa-kawa.
4) Dwi Purwa inggih punika kruna ring ajeng kakaping
kalihang. Upami: lelakut, sesate, dedari, lelawah, dedalu.
5) Dwi Ungkur (dwi wesana) inggih punika kruna ring
ungkur kakaping kalihang. Upami: pakecoscos, paketeltel, pakedipdip.
4.
Kruna Satma ( Kata Majemuk/kruna mangkep: Kruna
Dwi Bina Lingga Eka Sruti) inggih
punika gabungan kalih kruna tur ngawangun arti tunggil (
satma=saatma=senyawa=majemuk).
1)
Kruna satma sepadan (setara)
a. Nyihnayang nungkalik : meme bapa, cerik kelih,
tegeh endep, lemah peteng.
b. Ngerasang arti : joh sawat, peteng dedet, selem
denges, pait mekilit, barak biing.
2)
Kruna satma tan sepadan (tak setara) upami: biu kayu, tiing ampel, jaja uli, nyuh
gading.
D. Kruna
Manut Wewangsan
1. Kruna aran ( Kata Benda)
a. Kruna aran Sekala (konkrit) conto : meja, umah,
batu, pipis.
b. Kruna aran Niskala ( abstrak) conto : atma, keneh,
dewa, suarga.
2. Kruna Kriya (Kata Kerja) conto : megae, majaranan,
makapalan.
3. Kruna Kaanan (Kata Keadaan) conto : barak, gede,
belog, bagus.
4. Kruna Pangentos (Kata Ganti) conto : ida, dane,
tiang, ratu.
5. Kruna Keterangan (Kata Keterangan) conto : sampun,
durung, kaliwat, pasti.
6. Kruna Wilangan ( Kata Bilangan) conto : asiki, atugel,
atugel, seket, atenge.
7. Kruna Pangarep (Kata Depan) conto : di, ka,
saking, ba.
8. Kruna Sambung (Kata Sambung) conto : krana,
awinan, nanging.
9. Kruna Sandang (Kata Sandang) conto : I, ni, sang,
hyang.
10. Kruna Panguuh (Kata Seru) conto : aduh, ah, o, he.
E.
Kruna Nyandi Nyurat ( Nyutra)
1.
a + i = i
(upami : ma+idehan= midehan, pa+inget=pinget, ma+isi=misi).
2.
a +u = u (upami
: ma+umah=mumah, ka+umah=kumah, ka+undangan=kundangan).
3.
a + a = a
(upami : ka+ajak=kajak, ma+adan=madan, ka+ampihang=kampihang).
4.
a + e = e
(upami : ma+ebat=mebat, ma+embon=membon, ma+elogan=melogan).
5.
a + o = o
(upami : ma+oran=moran, mapa+omongan=mapomongan).
6.
a + i, i
+ a = e (upami : ka+ilangan=kelangan, sesaji+an=sesajian, tetaji+an=tetajen).
7.
a + u, u
+ a= o ( upami : sa+umah=somah, sa+ulah=solah, nara+utama=narotama).
8.
i + i = i
(upami : di+ibi=dibi, kapi+indra=kapindra).
9.
u + u = u
(upami : ragu+utama=ragutama,
F.
Tengenan Majalan
Inggih punika Tengenan yan ring ungkurnyane aksara
suara. Conto : karang + asem=karangasem, teges + ipun=tegesipun,
matan+ai=matanai.
G. Lengkara
( Kalimat)
I.
Manut Pepalihan
:
a) Lengkara Tunggal ( Kalimat Tunggal)
Lengkara tunggal sane
tegep kawangun antuk: jejering/puguhing lengkara(subjek), linging/piorah
lengkara(predikat), penandang/penampen lengkara (objek), keterangan (genah,
dauh, kaanan).
b) Lengkara Masusun ( Kalimat Majemuk )
Lengkara masusun
sepadan(setara), lengkara masusun pepetan (rapatan), lengkara masusun matingkat
(bertingkat).
II.
Lengkara Manut
Alunan Suara
a) Lengkara Pitaken (Kalimat tanya)
b) Lengkara panguduh (Kalimat perintah)
c) Lengkara Pamidarta ( Kalimat berita)
III.
Lengkara Manut
Susunan
a) Lengkara Lumaksana (Kalimat Aktif)
b) Lengkara Linaksana (Kalimat Pasif)
Ngakan Made
Kasub Sidan: 2008,1-11) diedit
oleh adhasa(16112016)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar